Zeytinyağı Tarihçesi

Ege ve Akdeniz mutfağının vazgeçilmez lezzeti zeytinyağı tarih boyunca da sofralardan eksik olmamıştır. Şifalı gücüyle hekimlerin ilaç olarak kullandığı bu yağ pek çok mitolojik hikayede de yer alır. Zeytinyağı sofralardan kozmetiğe tarihsel serüveni boyunca kıymeti bir gıda olarak karşımıza çıkar.

Tarihte Zeytin İzleri

Zeytin ağacına dair en eski kalıntılar Ege Denizi’ndeki Santorini Adası’nda yapılan arkeolojik çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Bulunan en eski zeytin yaprağı fosiline bu kazılar sırasında rastlanır. Buradaki fosillerin yaklaşık 39.000 yıl öncesine ait olduğu düşünülmektedir. Kuzey Sahra bölgesinde yapılan çalışmalarda da MÖ 12.000 yılına ait zeytin ağacı kalıntıları bulunmuştur.

Zeytin ağacının ilk görüldüğü coğrafyanın Ön Asya olduğu kabul edilir. Doğu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin zeytinin ana vatanı olduğu düşünülmektedir.

Tarihte ilk zeytin hasadının hangi uygarlık tarafından yapıldığı henüz bilinmese de zeytinyağı üretimine dair en net bulgulara MÖ 1600 yılında Girit Adası’nda rastlanır. Bunu takip eden 300 yıl boyunca Giritlilerin zeytinyağının Akdeniz dışında yaygınlaşmasında da önemli rol oynadığı bilinir. 

Helenistik döneme ait arkeolojik araştırmalarda sıklıkla karşılaşılan Pithoi adlı dev küplerin zeytinyağı ticareti için Giritliler tarafından kullanıldığına dair bilgiler mevcuttur. Kazılarda, bu küplerin yakınlarında zeytinyağı ticaretine dair bilgilerin kaydedildiği tabletler de mevcuttur.

Anadolu’nun en eski uygarlıklarından Hitit Uygarlığı’nda da zeytin üretimi yapıldığına dair bulgular da keşfedilmiştir. Arkeolojik buluntular, bölgede zeytinyağı imalatının da yapıldığına dair kanıt sunar niteliktedir. Hitit Uygarlığı’ndan sonra Antik Mısır’da da ortaya çıkan zeytinyağı üretimi bulguları bu yağın kozmetik amaçlı da kullanıldığına işaret eder. 

İlk Zeytinyağı Üretim Teknikleri

Kaya oyuklarında ya da taş havanlarda tanelerin kırılıp ezilmesiyle elde edilen zeytinyağı en ilkel zeytinyağı imalat yöntemidir. Zaman içinde kıymeti bilinerek uygarlıkların ticaretinde önemli bir rol oynayan zeytinyağını elde etme teknikleri de gelişmiştir. 

Antik çağda zeytinyağı imalat süreci toplama, presleme ve ayırma olarak üç aşamadan oluşur. Zeytinlerin ezilmesi, ezilen hamurun toplanması ve pres yardımıyla sıkılması o tarihlerden beri soğuk sıkımın temelini oluşturur. En basit presleme tekniği ana kaya üzerinde yapılan bir çukurda yapılan preslemedir. Zaman içerisinde farklı presleme teknolojileri de kullanılmaya başlamıştır. Antik Mısır’da presleme için bükülen çuvallar kullanılırken Roma’da ahşap ağırlıklardan faydalanılır. Daha sonraları Roma ve Bizans dönemlerinde gözlemlenen vida presle yapılan üretim, zeytinyağı üretiminde milat olur. Zeytin presinde kaldıraç gücünden yararlanmaya başlandığında üretim çok daha hızlı ve kaliteli hale gelir.

17. yüzyılda zeytinyağı üretimi teknik gelişmeler sayesinde çok daha hızlı bir hal alır. Ayakla ya da havanda ezilen zeytinli hamur halindeki karışım bu dönemde preslemeden çok daha kolay bir yöntem olan sıcak su ile posasından ayrılır. 19. yüzyılda buharın zeytinyağı üretiminde kullanılması bir dönüm noktası olur. Bu dönemde hem işlenen zeytin miktarı hem de verim en üst düzeye çıkar.

Tarihte Zeytinyağının Kullanım Alanları

Antik çağdan günümüze zeytinyağının kandillerde aydınlatma ve tıpta ilaç olarak, kozmetik ve beslenme amaçlı kullanımının yaygın olduğu bilinen bir gerçek. En eski dönemlere ait parfüm, kozmetik ve merhem ürünlerinde zeytinyağına rastlanır.  Zeytinyağı daha uzun süre saklanabildiği için gıda olarak da bol miktarda tüketilir. Antik dönemde zeytinyağının antibakteriyel özelliklerinden kişisel hijyen için de faydalanılır. Örneğin, vücuda zeytinyağı sıvandıktan sonra strigilis adı verilen özel bir alet yardımıyla sıyrılarak temizlik sağlanır. Bunların dışında, zeytinyağının tekstilde ve tabaklama işlemlerinde kullanıldığına dair bulgular da mevcuttur.

Eski çağlarda zeytinyağının en aktif kullanıldığı alanlardan biri de tıptır. Hipokrates’in ve Galenos’un ilaç olarak önerdiği zeytinyağının iştah açma ve mideyi kuvvetlendirme özelliklerinden bahsedilir. Bunun dışında yaraların, iltihapların ve yanıkların tedavisinde de haricen kullanılan zeytinyağının mucizevi etkileri o dönemde de dikkatten kaçmaz. O zamanlarda zeytinyağı bebeklere pişik kremi olarak da uygulanır ve hatta bebeklerin uyumalarını kolaylaştırmak için zeytinyağı masajı yapılır.

Günümüzde de faydaları ve kıymeti fazlasıyla bilinen zeytinyağı, Deniz Barçın Zeytinyağları’nın da tercih ettiği soğuk sıkım yöntemiyle üretildiğinde besin değerlerini ve asit dengesini koruyarak ideal asidite dengesi ve içerdiği A ve E vitaminleri sayesinde beden ve cilt sağlığı için maksimum destek sağlar.